Wielu akwarystów opowiadalo mi, ze najbardziej ekscytujaca czescia ich przygody z rafa bylo planowanie i zakladanie akwarium. Dla innych najprzyjemniejsze bylo patrzenie jak rafa sie rozwija i jak sie zmienia z uplywem czasu. Akwarium rafowe jest z pewnoscia dlugoterminowym przedsiewzieciem. Czesto przypominam sobie, jak czytajac niemieckie artykuly, dziwilem sie, ze opisywali oni jednoroczne akwarium rafowe jako nowy system. Z pewnoscia jest wiele rzeczy, które zmienily sie w akwarystyce rafowej przez te wszystkie lata. Ale, co równiez odkrywam, zwyczaje i praktyka akwarystów morskich takze musialy sie przez ten czas zmienic. Ten artykul w zamierzeniu ma odnosic sie do dlugofalowych planów i sugerowac kroki, które akwarysci powinni rozwazyc podejmujac sie zalozenia akwarium rafowego na wiele lat.

Utrzymuj niska róznorodnosc i liczbe koralowców

Wiele z wyborów, które "rafowcy" podejmuja projektujac nowa rafe powinno byc zdeterminowane dbaloscia o dlugoterminowe zdrowie systemu. Ludzie spedzaja wiele czasu i trwonia wiele energii na zaplanowanie hydrauliki, oswietlenia czy filtracji. The Reef Central forum jest czesto wypelnione setkami pytan typu - "ile watów oswietlenia mam zakupic" albo "który odpieniacz jest najlepszy". Niestety, niewielu rozmysla czy poszukuje odpowiedzi na pytanie jak zalozyc rafe. Najbardziej szczególowym wydaje sie byc rozwazanie na temat zywej skaly, co sugeruje, ze akwarysta chce zalozyc akwarium z twardymi koralowcami albo lagune.

Kiedy juz akwarium rafowe jest zalozone i ustabilizowane to zazwyczaj szybko wypelnia sie koralowcami. Sa one ustawiane w bezposredniej bliskosci bez wziecia pod uwage miejsca na rozrost czy wzajemne relacje. Akwarysci maja inklinacje do planowania swojej rafy takiej, jaka chcieliby miec od zaraz lub w przeciagu paru miesiecy. Nie planuja swoich zakupów majac na wzgledzie jak ona bedzie wygladala za lat kilka. Ja z pewnoscia jestem równiez winny takiemu stanu rzeczy; trudno przeciez jest odmówic sobie zakupu kolejnego korala. Ale prawda jest, ze beda sie one rozwijaly i rosly. I prawda jest tez, ze negatywne skutki ich wspólzawodnictwa, oddzialywania na siebie i wzrostu nie beda zauwazalne przez lata.

Spójrzcie na gestosc koralowców na prawdziwych rafach na zdjeciach magazynów o nurkowaniu czy w innych zródlach takich jak "National Geographic". Kazdy zauwazy, ze "prawdziwego bogactwa rafy" nie ma tam za wiele. Ale spójrzcie równiez na róznorodnosc. Nietrudno dostrzec wiele podobnych czy nawet takiego samego typu koralowców rosnacych razem. A teraz porównajcie to ze zdjeciem akwarium rafowego. Wszyscy widza, ze sciskamy zbyt wiele róznorodnych korali na zbyt malej przestrzeni. Problemem takiego "przekoralowienia" jest fakt, ze w rezultacie bedzie tam znacznie wiecej wzajemnego oddzialywania i walki pomiedzy nimi. Bedzie to powodowalo wiecej stresu i w efekcie czesc z nich zostanie zdominowana przez inne. Produkty uboczne chemicznej rywalizacji moga znacznie wiecej szkody wyrzadzic niz na rafie naturalnej z powodu znacznie mniejszej ilosci wody. Moga tez wplynac na system przez dluzszy okres czasu.

Gorgonia zdominowala piaszczyste równiny Florida Keys.

Redukujac rywalizacje akwarium rafowe bedzie na dluzsza mete znacznie zdrowsze. Zawsze w koncu silniejsi wygraja rywalizacje ze slabszymi. Jesli wypelnimy akwarium wieloma gatunkami koralowców i nie bedziemy juz nic wiecej dodawac to w koncu pozostanie z nich tylko kilka. To moze zabrac pare lat ale i tak do tego dojdzie. W rzeczywistosci, wiekszosc akwarystów bedzie wciaz dodawala nowe koralowce by zastapic te utracone. To z kolei bedzie ponawialo problem i sila rzeczy bedzie prowadzilo do nowych strat. Przycinanie z pewnoscia pomoze zapobiegac przed wystepowaniem bezposrednich konfliktów ale sadze, ze bedzie odpowiednie dla malo przepelnionych akwariów. To samo mozna rzec o innych mierzalnych srodkach zapobiegawczych, takich jak dodawanie wapnia czy podmiany wody aby rozcienczyc produkty chemicznej takiej walki.

Planujac idealna i naturalna rafe powinnismy rozwazyc zmniejszenie róznorodnosci koralowców do minimum. Z wewnatrzgatunkowa walka jest znacznie latwiej poradzic sobie niz z walka pomiedzy gatunkami. Tylko, ze problemem jest to, iz nikt nie chce jednogatunkowych zbiorników. Znacznie bardziej przyjemne jest kupienie nowego czy innego typu koralowca. Oto co sprawia, ze wizyta w sklepie akwarystycznym jest tak przyjemna. Tak, wielkim pragnieniem jest znalezienie czegos nowego i unikalnego.

Ale nasze akwarium moze wciaz byc bardzo piekne z mniejsza róznorodnoscia gatunków. Podczas konwencji MACNA w Ft. Lauderdale Julian Sprung przedstawil poruszajace zdjecia akwariów z calego swiata. Jedno, szczególnie godne uwagi, akwarium zawieralo pojedyncza ogromna kolonie Acropory wypelniajaca akwarium. W zbiorniku plywalo wiele malutkich garbikowatych damsels-Chrysiptera sp, które chowaly sie pomiedzy galeziami korala. To bylo bardzo inspirujace. Widzialem równiez wielu akwarystów usilujacych uczynic swoja rafe bardziej naturalna czy tez jednorodna geograficznie. Mam nadzieje, ze te trendy stana sie bardziej popularne i pomoga nam ulzyc w ciaglej zadzy do dodawania czegos nowego lub innego. Kolejna korzyscia z posiadania bardziej naturalnego akwarium z mniejsza róznorodnoscia koralowców jest to, iz pokazuje ono bardziej naturalne zachowania i trendy.

Analogicznie pokazanie przerybienia podtrzymuje moja dotychczasowa argumentacje. Rafy koralowe pelne sa ryb. Mniej rozsadni akwarysci moga uzyc tego argumentu aby usprawiedliwic przerybienie wlasnych zbiorników. Wlasciwa odpowiedzia na takie dzialanie jest stwierdzenie, iz ocean zawiera o wiele wieksza ilosc wody i znacznie wiecej sposobów na nitryfikacje niz male szklane pudelko pelne wody. Sugeruje podchodzic do poziomu "przekoralowania" w ten sam sposób. Z pewnoscia nie bylem w stanie sprawdzic wszystkiego doswiadczalnie o czym wam teraz prawie kazanie. Moje poprzednie akwaria rafowe byly po brzegi wypelnione koralowcami róznych typów. Ale z pewnoscia zamierzam projektowac moje przyszle akwaria odpowiednio. Mysle, ze duzo bardziej oplacalne bedzie posiadanie mniejszej ilosci ale za to wiekszych koralowców niz trzymanie wielu malych "bonsai", które dosc czesto zreszta trzeba przycinac.

Monitorowanie i regulowanie przeplywu wody i oswietlenia w dluzszym okresie czasu w akwarium rafowym

Odpowiednie oswietlenie i dobry przeplyw wody sa podstawowymi skladnikami zdrowego akwarium rafowego jak równiez jakosc tego oswietlenia i regularne podmiany wody. Istotnym jest regularna wymiana zuzytego oswietlenia. Powszechnie jest wiadomo, iz lampy traca intensywnosc swiecenia wraz z uplywem czasu. Wszelkiego rodzaju pompy równiez, wraz z osadzaniem sie w nich osadów, beda zmniejszaly swoja przepustowosc. Zalecane jest regularne czyszczenie pomp i rur. Lata uzywania moga miec znaczacy wplyw na przeplyw wody.

Jeszcze innym czynnikiem powodujacym zmiany w intensywnosci i jakosci oswietlenia jest ... rozrost koralowców. Kiedy rosna blokuja miejsca przeplywu wody np. kiedy nowe odnogi obrastaja pompy cyrkulacyjne. Rosnac moga blokowac przeplyw wody powodujac zmniejszony ruch wody innym koralowcom. Jako, ze staje sie coraz wiekszy, moze tez zacieniac te rosnace ponizej. Czasami akwarysci sa zdumieni, kiedy do tej pory przepieknie rozwijajacy sie koralowiec zaczyna powoli obumierac i w koncu ginie. I to pomimo tego, ze ani sasiednie koralowce ani ryby nie wydaja sie miec na to wplywu a i jakosc wody pozostaje wysoka. Byc moze jednak to inne rzeczy sie zmienily. Prawdopodobnie sasiedni koral wyrósl i znacznie zmniejszyl fluktuacje wody oraz doplyw swiatla do obumierajacego koralowca. Zauwazylem, ze szczególnie twarde koralowce o malych polipach, takie jak Acropory, sa na to bardzo wrazliwe. Rozrost ku górze oraz ograniczanie dostepu do przeplywu wody sa oczywiscie innego rodzaju typem wspólzawodnictwa.

Zwróccie uwage jak "koralowiec talerzowy/stolowy" zaczyna zacieniac wszystko ponizej.

Wraz z ciaglym wzrostem rafy warto ponawiac starania o zachowanie optymalnego oswietlenia i cyrkulacji wody. Prostym rozwiazaniem jest dodawanie wiekszej ilosci swiatla i dodatkowych pomp aby zrównowazyc ten wzrost. Moze tu równiez pomóc ponowne rozmieszczenie dotychczasowych pomp i oswietlenia. Przycinanie i usuwanie zbytnich rozrostów równiez pomoze w ograniczaniu zacieniania i zmniejszania sie cyrkulacji wody. W takim przypadku stosowanie nisko rosnacych korali jest niezlym rozwiazaniem.

Gwaltowny rozrost koralowców, takich jak Acropora yongei, moze spowodowac przeszkody w przeplywie wody w dluzszym okresie czasu.

Im bardziej róznorodny jest ekosystem tym jest bardziej stabilny. Gatunek wymierajac nie tylko sam jest stracony na zawsze ale tez ma wplyw na destabilizacje ekosystemu który zamieszkiwal. Wszystkie organizmy pelnia swoja role czy tez wypelniaja pewne nisze w srodowisku, w którym zyja. W tym sensie pracujac wspólnie sprawiaja, ze caly ten system dziala. To samo odnosi sie do akwarium. Róznorodnosc zwieksza stabilnosc przez wzrost wielorakosci dostepu do zródel pozywienia czy rodzajów nitryfikacji. Jako, ze akwarysci coraz bardziej polegaja na naturalnych formach filtracji, takich jak: DSB - deep sand beds (filtracja oparta na grubym, wielowarstwowym podlozu), zywa skala czy tez refugium wypelnione makroglonami (glonami wyzszymi), zaczynaja rozumiec potrzebe bioróznorodnosci.

Pamietam czasy, gdy "bristle worms" byly traktowane przez kazdego "rafowca" jako cos najgorszego. Teraz pozadamy ich obecnosci jako "denitryfikatorów". "deep sand bed" nie bedzie funkcjonowal poprawnie bez obecnosci denitryfikatorów rozkladajacych duze odpadki organiczne i tworzacych substrat zdatny dla bakterii i innych mniejszych organizmów. Jeszcze inne formy zycia biora udzial w rozkladaniu zlóz bakterii i innych materialów organicznych. Sa jeszcze inne stworzenia majace wplyw na zdrowie zbiornika "pasace" sie glonami i prawdopodobnie wystepujacymi jako zródlo pokarmu dla koralowców i ryb. Niestety, wiele z tych zyjatek w koncu zacznie zmniejszac swoja populacje by w koncu zupelnie zaniknac. Drapieznictwo ze strony ryb i korali, rywalizacja ze strony innych stworzen oraz rózne wydarzenia losowe (jak np. przegrzanie temperatury spowodowane awaria systemu chlodzacego) - wszystko to spowoduje znikniecie tych pozytecznych zyjatek z akwarium. Akwarysta moze przedsiewziac wiele kroków aby uzupelnic ich ubytek.

Jedna z popularnych metod zwiekszajacych bioróznorodnosc jest dodanie refugium. W mysl definicji, refugium to miejsce, gdzie rózne organizmy moga sie w pelni rozwijac bez obecnosci jakichkolwiek drapiezników. Moze byc nim oddzielny zbiornik a nawet czesc sumpa. Dzisiaj nawet produkuje sie refugia w formie zawieszanych z tylu akwarium samodzielnych elementów. Refugium moze zaspakajac potrzebe bezpieczenstwa dla organizmów sie tam znajdujacych ale co ze wspólzawodnictwem i róznymi "wypadkami losowymi"?

Refugia - takie jak to powyzej - sa stosunkowo latwe do dodania do istniejacego juz systemu i sa bardzo efektywne w zwiekszeniu bioróznorodnosci w akwarium rafowym.

W naturalnych ekosystemach istnieje zjawisko migracji do i z jakiegos srodowiska. Wiele stworzen przemieszcza sie z jednego obszaru do drugiego. Jesli wystapi jakas katastrofa i cala populacja np. drzew czy ptaków wyginie to sasiednie siedliska tychze pomoga w ponownym skolonizowaniu go. W akwarium rafowym taka mozliwosc nie istnieje. Pomimo posiadania refugium nasladujacego taka pomoc w "rekolonizacji" jest to nadal system zamkniety. Wezmy pod uwage, ze jest to nadal samotna, odizolowana wyspa. Jesli jakas poszczególna grupa organizmów zostanie wyeliminowana z akwarium i refugium to nie ma zadnego sposobu na ponowne zasiedlenie ich w zbiorniku ... chyba, ze zadziala akwarysta.

Osobiscie uwazam, ze dobrze jest zabawic sie od czasu do czasu w Matke Nature i zasiedlac zbiornik mikro- i makrofauna. Wiele sklepów internetowych prowadzi sprzedaz takich zestawów, które pomagaja uzupelnic ubytki takich stworzen w akwarium rafowym. Innym sposobem jest zastapienie czesci starej zywej skaly nowa. Nowa skala moze pomóc w odzyskaniu takich straconych populacji. Niestety, istnieje równiez ryzyko wprowadzenia niepozadanych organizmów ale, sadze, zyski daleko przewyzszaja ryzyko.

Madry wybór ryb jest kolejnym sposobem na wprowadzenie róznorodnosci. Zmniejszenie ilosci ryb drapiezników z pewnoscia moze pomóc. Karmiac obficie i wprowadzajac bogactwo pokarmów róznego typu i rozmiaru przyczyniamy sie do podtrzymywania bogactwa rafy spelniajac wymagania wiekszej ilosci organizmów. Poparcie dla tej teorii znajduje w licznych komentarzach akwarystów, którzy zaczynaja karmienie substytutami planktonu. Zauwazyli oni znaczny rozkwit wielu organizmów od gabek do mikrofauny.

Byc moze czytelniku masz uczucie, ze zwiekszenie róznorodnosci form zycia jest w konflikcie z sugestia trzymania mniejszej ilosci koralowców ale przeciez wiele koralowców ma tendencje do wypelniania tych samych lub podobnych nisz. Zwiekszajac bogactwo organizmów mialem na mysli wypelnienie w wiekszym zakresie takich pustych przestrzeni.

Detritus gromadzi sie w niektórych miejscach w zbiorniku pomimo naszych wysilków w zwiekszaniu populacji denitryfikatorów, mocnej cyrkulacji wody czy tez wlasciwej filtracji. Moze sie nawet stac problemem w akwarium rafowym. Niektórzy sugeruja, ze gromadzenie sie przez dluzszy czas detritusu prowadzi do specyficznych problemów z glonami. Inni uwazaja, ze moze on zapychac porowata powierzchnie na zywej skale zmniejszajac powierzchnie na której bakterie, gabki i inni filtratorzy sie osadzaja. Nie jestem calkowicie pewny czy te sady sa uprawnione ale osobiscie uwazam, ze z wielka korzyscia warto od czasu do czasu symulowac sztormy za pomoca mocnych pomp cyrkulacyjnych czy innych przyrzadów aby usuwac zlogi detrytusu. Staram sie równiez radzic sobie z takimi zastoinami podczas okresowych podmian wody. Wzruszenie pokladów detrytusu jest takze dobrym sposobem na dokarmianie koralowców. Jednakze chcialbym zalecic poruszanie raczej malych kupek detrutusu. Zmacajac wielkie poklady takowego np. poklady deep sand bed mozemy spowodowac katastrofalne skutki w naszym akwarium. Wzruszajac wielkie ilosci detrytusu równiez poruszamy olbrzymie ilosci bakterii tlenowych i mikrobów, które wzbijaja sie w kolumne wody. Te organizmy zuzywaja duze ilosci wolnego tlenu redukujac przy okazji jego poziom w zbiorniku. Uwalnianie wielkiej ilosci materialu organicznego moze równiez powodowac wysyp glonów.

Donioslosc podmian wody jest oczywista. W akwariach tylko z rybami sa one czesto przeprowadzane aby zmniejszyc natezenie azotanów. Równiez zmniejszaja ilosc innych substancji w akwarium rafowym. Nie zjedzone resztki pokarmowe zanieczyszczajace wode czy tez inne skladniki wprowadzone do wody zbieraja sie o ile nie sa usuwane. Podmiany wody usuwaja czy tez zmniejszaja ich ilosc jak równiez produkty metabolizmu zwierzat i roslin jak np. toksyczne wydzieliny miekkich koralowców. Podmiany odnawiaja takze ilosc elementów, które nie moga byc dostarczane poprzez jedzenie czy inne dodatki. I nie powinno nikogo dziwic, ze koralowce ozywiaja sie po kazdorazowej podmianie wody.

Szczególowy dziennik jest nieocenionym zródlem informacji. Wydarzenie, które maja miejsce w akwarium, nie zawsze sa rezultatem ostatnich dzialan. Moga byc wynikiem czegos, co "rafowiec" zrobil na dlugo przedtem. Na przyklad zmiany w pokarmach, dodawanych mikroelementach czy czestotliwosci podmian wody moga nie spowodowac natychmiastowych efektów. Miesiace a nawet dluzej moze minac nim wyniki tych zmian zaowocuja skutkami. Szczególowy dziennik jest uzytecznym narzedziem do znalezienia rozwiazania tych tajemniczych zmian, mogacych wystapic duzo pózniej. Zapisujac ilosci dodawanych do zbiornika dodatków, zmian w oswietleniu i temperaturze oraz innych istotnych informacji, jestesmy w stanie odnalezc powody, które spowodowaly wydarzenia wlasnie nastepujace.

To ledwie kilka sugestii, które mam nadzieje, pomoga wam utrzymywac bujnie rozwijajaca rafe przez wiele lat. Lecz wiedzcie, ze wasza rafa bedzie sie zmieniac i rozwijac przez caly czas. Lata przemina a tu nagle odkryjecie, ze niektóre koralowce przestana sie rozwijac i niewazne ile razy bedziecie sie starali je wprowadzac od nowa. Wasz zbiornik niekoniecznie bedzie ewoluowal w strone, w która byscie chcieli. To nie bedzie oznaczalo, ze zawiódl system w waszym akwarium. Waznym jest byscie zmieniali sie równiez i uczyli sie ograniczen waszej rafy. Mysle, ze waznym jest tez, by ci, którzy z sukcesem utrzymuja swoje akwaria rafowe przez dlugie lata dzielili sie pomyslami i metodami, które wedlug nich doprowadzily ich do sukcesów czy porazek. Mam nadzieje tego sie od was dowiedziec!

Reef Aquariums: Coral Compatibility by Charles Delbeek

Chcialbym podziekowac Steve'owi Chang'owi za pozwolenie mi na zrobienie zdjec jego pieknemu zbiornikowi, które zostaly uzyte do zobrazowania opisywanych przykladów.